مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان؛ نمونه‌ای جذاب معماری ایرانی در دل کویر

مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان؛ نمونه‌ای جذابیت معماری ایرانی در دل کویر

آثار تاریخی و بناهای بسیاری از دوره قاجار به جا مانده است که برخی از این آثار را می‌توان در شهرهای توریستی استان اصفهان مشاهده کرد. یکی از این شهرها که از قدمت بالایی نیز برخوردار است، شهر کاشان در شمال استان اصفهان است که بناهای تاریخی بسیاری را که به ادوار مختلفی از تاریخ مربوط هستند، در دل خود جای داده است. این شهر اغلب با گلاب و باغ فین شناخته شده است. در صورتی که دارای دیگر  آثار تاریخی نیز هست که هر کدام از آن‌ها جذابیت‌های منحصر به فرد خود را دارند. یکی از این بناها، مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان است.

این مسجد مدرسه که قدمت آن به دوران حکومت قاجار بازمی‌گردد، با تأمین مالی فردی به نام حاج محمدتقی خانبان و در طی سال‌های 1250 تا 1260 هجری قمری بنا نهاده شده است. هدف از ساخت این بنا برگزار شدن نماز جماعت، تدرس و بحث داماد حاج محمدتقی، ملا نراقی دوم، بوده است. وی برادر ملا احمد نراقی بوده است که با نام آقا بزرگ شناخته شده است. این مسجد مدرسه در خیابان فاضل نراقی واقع شده است و بقعه خواجه تاج الدین به این مسجد مدرسه نزدیک است.

مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان کجاست؟

این مسجد که از جاذبه‌های بسیار زیبا و دیدنی شهرستان کاشان به شمار می‌رود، در بخش مرکزی این شهر واقع شده است. موقعیت قرار گرفتن این بنا به گونه‌ای است که مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان با سایر بناهای تاریخی فاصله چندانی ندارد و به آن‌ها نزدیک است. خیابانی با نام فاضل نراقی، محلی است که مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان در آن واقع شده است. همچنین این مسجد مدرسه در کوچه‌ای با همین نام (مسجد آقا بزرگ) قرار گرفته است.

نمای کلی مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

تاریخچه مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

دوران حکومت قاجار زمانی بود که مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان بنا نهاده شد. ساخت این مسجد مدرسه در زمان پادشاهی محمد شاه  بوده است و اتمام ساخت آن نیز به زمان ناصرالدین شاه بازمی‌گردد. این موضوع بر اساس کتیبه‌هایی که در بخش‌های مختلف مسجد همچون زیر گنبد شبستان، ازاره محراب، صفه شبستان و سردر ورودی این مسجد مدرسه قرار دارند، تأیید شده است.

البته این احتمال نیز وجود دارد که مسجد مدرسه نامبرده شده بر روی بقایای زلزله سال 1192 هجری قمری بنا نهاده شده باشد. در چنین شرایطی، این احتمال قوی‌تر می‌شود که شبستان شمالی مسجد نیز بر روی آثار به جا مانده از خانقاه، مدرسه، مقبره و مسجد خواجه تاج الدین در سده 9 هجری قمری ساخته شده باشد.

گذر زمان تغییرات بسیار زیادی را برای مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان رقم زده است. از مهم‌ترین این تغییرات می‌توان به تغییر یافتن در و پنجره مربوط به اتاق‌های اطراف ایوان اصلی و چهار اتاق بالاخانه اشاره کرد. همچنین درگاه‌هایی که با دو نیم دایره به چشم می‌خورند، قبلاً در و پنجره‌های ارسی بالارو بوده‌ است.

علت نام‌گذاری مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

یکی از مجتهدان مشهور و پرآوازه کاشان در آن زمان ملا محمد مهدی نراقی نام داشت که فرزند آخر وی پس از فوت او چشم به جهان گشود. به رسم قدیم، نام پدر بر پسر گذاشته شد و پس از گذشت چند سال، پسر نیز راه پدر را ادامه داد و مجتهد شد. اما به علت تشابه اسمی، به پدر آقا بزرگ می‌گفتند و پسر با عنوان آقا کوچک شناخته شده بود.

محمد شاه قاجار در یکی از سفرهای خود به شهر کاشان و اقامت در آن، با علمای این شهر دیدار می‌کند  که یکی از این علما، آقا کوچک بوده است. شاه به سواد و دانش بالای وی پی می‌برد و امر می‌کند او را نیز همچون پدر (آقا بزرگ) صدا بزنند و سپس به محمدتقی خانبان (حاکم آن زمان) دستور ساخت مسجد و مدرسه‌ای را با نام آقا بزرگ می‌دهد. همچنین محمد شاه دخترش را نیز به عقد آقا کوچک درمی‌آورد.

معماری مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

بخشی از تزئینات مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

بناهای تاریخی شهر کاشان اغلب به سبک گودال باغچه یا حیاط تحتانی ساخته شده‌اند که مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان نیز از این قاعده مستثنی نیست. معمار این بنا فردی به نام استاد شعبان بوده است و این مسجد را به صورتی ساخته است که از سه شبستان برخوردار باشد. این موضوع توانسته است مسجد مدرسه آقا بزرگ را از اغلب مساجد و مدرسه‌ها متمایز کند. چراکه تلفیق مسجد و مدرسه با شبستان از جذاب‌ترین نمونه‌های معماری در وصل شدن دو بنا در کنار یکدیگر به شمار می‌رود.

تزئینات به کار رفته در مسجد مدرسه آقا بزرگ عبارت‌اند از: نقاشی، کاشی، کتیبه‌های نفیس گچی، گچبری، کارهای چوبی، مقرنس کاری، یزدی‌بندی، رسمی‌بندی و کاشی‌کاری. همچنین در ورودی اصلی این مسجد مدرسه یک جفت در نفیس با تزئینات کنده‌کاری شده وجود دارد که با گره‌چینی و گل میخ زینت داده شده است.

بخش‌های مختلف مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

این مسجد مدرسه دارای دو طبقه ساختمان است و از بخش‌های آن می‌توان سردر، جلوخان و کریاس هشت ضلعی را نام برد.در قسمت سقف سردر، مقرنس‌های معلق گچی وجود دارند. همچنین این قسمت با تزئینات دیگری همچون نقاشی پوشیده شده است. دیوارهای جلوخان نیز از قسمت فوقانی کتیبه بالای سردر تا کف تختگاه‌های دو طرف درگاه نیز دارای کاشی‌های خشتی الوان به عنوان تزئین هستند.

صحن مسجد دارای دو طبقه است که در طبقه اول، حوضچه‌های دارای باغچه بندی برای مدرسه طراحی شده‌اند و سه طرف آن نیز دارای تعداد 12 حجره و بخش‌های دیگر است. طبقه دوم نیز بر روی حجره‌ها قرار گرفته است و در طول بخش‌های شرقی و غربی، دارای راهروهای بزرگ است.

معماری مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

اطلاعات بازدید از مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

بهترین زمان بازدید از این مسجد مدرسه، فصول بهار و پاییز است. بازدید از این محل همه روزه از ساعت 9 الی 20 امکان‌پذیر است. بلیط این مجموعه رایگان است و نماز جماعت نیز در این مسجد برگزار می‌شود.

جاهای دیدنی اطراف مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان

از مهم‌ترین جاهای دیدنی اطراف مسجد مدرسه آقا بزرگ کاشان می‌توان این موارد را نام برد: بازار سنتی، خانه بروجردی‌ها، حمام سلطان احمد، خانه طباطبایی‌ها.

پرسش‌های متداول

آیا می‌توان اجاره سوئیت اصفهان را انجام داد و تنها در یک سفر یک روزه به کاشان از مسجد مدرسه آقا بزرگ بازدید کرد؟

این موضوع به سلایق شخصی بستگی دارد. اما به منظور رزرو می‌توانید این کار را از طریق سایت اجاره ویلا اصفهان انجام دهید.