صنایع دستی مازندران (طبرستان)

صنایع دستی مازندران (طبرستان)

1. نساجی سنتی مازندران:

 فرآورده هایی که با کمک دستگاه های ساده سنتی بافندگی تولید میگردد نساجی سنتی محسوب می شود. از رشته های این گروه که در مازندران فعال و بومی می باشند شامل جاجیم بافی، چادرشب بافی، حوله بافی، گلیچ، گلیمچه متکازین، حمام سری و چپری می باشند.

 الف) جاجیم بافی:

 دست بافته ای است بدون پرز از نخ های تابیده شده رنگارنگ پشم، پنبه و گاه کرک با نقش های راه راه و معمولا در رنگهای شاد و زنده می باشد. این بافته هم اکنون در منطقه ییلاقی آلاشت و اوروست رواج بسیار دارد و دارای مصارفی چون زیرانداز، رویه پشتی، ساک و ... می باشد و از معروفترین بافته های استان است. عرض جاجیم ۶۰ سانتی متر و طول آن بسته به نوع کارکرد آن تا ۲۷۰ سانتی متر هم می رسد.

ب) چادر شب بافی:

 با چادر شب بافی چادر شب نیز یکی از دست بافته های سنتی استان است و در رنگهای مختلف و به صورت چهارخانه با الیاف مصنوعی، پشم، پنبه و حتی ابریشمی تهیه می شود و دارای کاربردهای متفاوتی مانند روتختی، پرده و رختخواب پیچ می باشد. تارهای چادرشب معمولا به صورت رنگارنگ چله کشی می گردند.

 ج) گلیچ:

 این دست بافته سنتی که تار آن از پنبه و پود آن از پشم های الوان می باشد با دستگاه نساجی سنتی دووردی بافته و پودگذاری مضاعف نقش اندازی می گردد. و مصارف فراوانی مانند زیرانداز، پشتی ، پتو و ... دارد. از مراکز عمده تولید این محصول شهر آلاشت است.

 د) گلیمچه متکازین:

 این نساجی سنتی کخ نخ تار از پنبه و پود آن، پشم یا کرک می باشد زمینه یک رنگ قرمز یا سرمه ای بوده و در حین بافت با نخ پشمی سفید، سورمه ای، سبز و ... برای آن با نقوش هندسی، نقش اندازی می گردد عرض آن از ۶۰-۹۰ سانتی متر متغیر است و کاربردهایی چون روتختی، زیرانداز، سجاده، کناره، و ... دارد. این رشته در سال ۱۳۸۹ موفق به دریافت مهر اصالت بین المللی یونسکو گردید.

ه) ساجیم بافی:

 یکی از دست بافته های سنتی است که معمولا با رنگ زمینه قرمز و طرح ماه و ستاره در وسط آن بافته می شود. دارای چله های رنگی قرمز می باشد و در دونوع ساده و نقشدار تولید می گردد و با نقشهای مربع های رنگی کوچک بر متن و یک مربع بزرگ در وسط تولید می گردد. این دست بافته ها دارای کاربردهایی بون رختخواب پیچ و زیرانداز و روانداز می باشد. این رشته در سال ۱۳۹۱ وفق به اخذ مهر اصالت بین المللی یونسکو گردید.

2. بافته های داری و زیراندازها:

 به هنرهایی گفته می شود که با استفاده از الیاف طبیعی مانند: پشم، پنبه و یا ابریشم پرتاب برای تار و از نخ پنبه ای، پشم و یا ابریشم کم تاب برای پود استفاده می شود، که با رنگ های طبیعی رنگ آمیزی شده و پس از چله دوانی بر روی دارهای افقی و عمودی به شیوه گره زنی یا پود پیچی یا ساده و زیرورو با استفاده از نقشه یا به صورت ذهنی در اندازه های تعیین شده بافته می شوند.

 الف) گلیم بافی:

 نوعی بافته داری و فرش بدون پرز است که با نخ، کرک یا پنبه برای زیرانداز یا تزئین به کار می رود. نقوش در گلیم با عبور دادن پرزهای رنگی از بین تارها نقش می بندند. گلیم های رایج در مازندران معمولا دو رو می باشند و از نقوش هندسی و انتزاعی جهت نقش اندازی آن استفاده می گردد. گلیم بافی به عنوان یکی از رشته های رایج در سراسر استان است.

 ب) نمدمالی:

 نمد به عنوان یکی از زیراندازها و تن پوشهای ایرانی سابقه ای طولانی در استان دارد. نمد از درهم تنیدن الیاف پشمی با استفاده از رطوبت و مالش تولید میشود. از نمد برای تهیه کلاه نمدی، پالتوی نمدی، زیرانداز، چوخا و ... استفاده می شود. از معروف ترین نمدهای ایرانی نمد نقش دار رامسر می باشد که دارای نقوش گیاهی، حیوانی و بصورت انتزاعی می باشد که در نوع خود بی نظیر است. این محصول، در سال ۱۳۹۱ موفق به دریافت مهر اصالت بین المللی یونسکو گردید.

3. پوشاک سنتی:

 تولیداتی به منظور پوشش بدن و الحاقاتی شامل سربندها، پای پوش ها، شالها، انواع کلاهها و تزئینات دیگر با کمک وسایل دستی ساده با دوختهای سنتی و پارچه های خاص که در مناطق جغرافیایی و اقلیمی مختلف مطابق با سنتها، آداب و رسوم، نهادهای خاص منطقه بافته و تکمیل می گردد. 

الف) البسه محلی :

 پوشاک سنتی مازندران شامل سربندها و روسری، کلاه، جلیقه، پیراهن، پاپوشهای دست دوز، انواع دامن و شلوار زنانه و مردانه می شوند. در مناطق شرق استان معمولا دامن های زنان مازندرانی کوتاه تر و با شلوار بوده ولی در مناطق غرب استان دامن زنان پرچین تر و بلندتر بوده است.

 ب) بافتنی های سنتی:

 بافتنی های سنتی پشمی از قدیمی ترین دستبافته های سنتی استان مازندران است که هنوز هم تولید آن در مناطق سردسیر به ویژه آلاشت و کجور ادامه دارد و گاهی منبع درآمد مناسب برای خانواده ها محسوب می گردد. که شامل بافت جوراب، شال گردن، بلوز، کلاه و ... که به وسیله ۴ میل و یا ۲ میل بافتنی از پشم های رنگی الوان می باشد.

د) قلاب بافی

بافت انواع محصولاتی از قبیل لباس، کلاه، دستکش، انواع رومیزی عروسک های بافتنی و ... توسط قلاب (میله ای با نوک خمیده و با استفاده از الیاف طبیعی تهیه می گردد. این هنر در نزد زنان مازندرانی طرفداران بسیاری دارد و بیشتر مناطق و شهرهای استان به این هنر گرایش دارند.

۴ . سفال و سرامیک 

به محصولاتی گفته می شود که با استفاده از انواع خاکهای رس، کائولن و... با روشهای مختلف گل را فرم داده و سپس در کوره با حرارت حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ درجه سانتی گراد پخته می شود.

الف) سفال گری چرخی سفالگری با چرخ در استان مازندران دارای قدمت فراوانی است و با استفاده از گل رس منطقه تولید می گردد و معمولا بدون لعاب می باشد، تولیداتی مانند دوشان، که از آن کره می گیرند و خمره، کاسه و کوزه و ... که دارای نقوشی انتزاعی، مشبک و ... می باشند. 

ب) سفال کتیبه ای: در این روش بدون استفاده از چرخ سفالگری، گل رس و رز داده شد، بدون حباب را بر روی یک سطح صاف پهن می نمایند سپس طرح اندازی انجام می گردد. برای برجسته نمایی زمینه را کنده، عمق و بعد های لازم را در سطح ایجاد می نمایند و در صورت نیاز برای ایجاد برجستگی بیشتر به آن گل اضافه می نمایند و با استفاده از تکنیک های هنری مختلف نقش را ایجاد و پرداخت نهایی انجام می شود. در نهایت در کوره پخته و در زمان نصب بند کشی و پتینه می گردد. 

۵ .صنایع دستی چوبی و حصیری:

محصولات چوبی که توسط ابزار و وسایل مختلف از جمله دستگاه خراطی، وسایل نجاری نظیر اره، رنده، سوهان، مغار و ... طرحها و نقوش هنری ایجاد می گردد. همچنین تولید فرآورده های چوبی که با استفاده از روکش حاصله از به هم چسباندن قطعات کوچک و فلزات و استخوان ساخته می شود. 

الف) کنده کاری چوب: فرم دادن انواع چوب ها جهت ایجاد نقش های برجسته روی آن و تهیه ظروف و اشیاء دیگر از جمله هنر های اصلی مردم مازندران است که به لاک تراشی معروف است. این هنر با توجه به فراوانی و تنوع درختان جنگلی در منطقه و بوسیله ابزار ساده و ابتدایی انجام می شود. از مهمترین ویژگی های این هنر استفاده از فرم ها و نقش های هندسی و انتزاعی و مشخص بودن اثر ابزار بر روی ظروف چوبی می باشد. از عمده ترین محصولات کنده کاری روی چوب می توان به جوله، کلز، لاک، قاشق، عصا، شکلات خوری، کتری، سینی و ... را نام برد این رشته در سال ۸۹ و ۹۱ موفق به دریافت مهر اصالت بین المللی یونسکو گردید.

ب) گره چینی :

 این هنر عبارت است از مجموعه ای از شکلهای هندسی از چوبهای رنگی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکل های هماهنگی و قرینه در کنار هم چیده می شوند. از کاربردهای آن می توان: پنجره، قاب، تابلو، پاراوان، رویه، میز و ... اشاره نمود. 

ج) معرق چوب :.

 در این هنر با استفاده از انواع چوب درختان در رنگهای مختلف و بریدن آن به قطعات مورد نظر و گاه استفاده از استخوان شتر، صدف، مس، برنج و پهلوی هم نشاندن این قطعات تابلو های زیبایی پدید می آورند و کار در پایان پلی استر و پولیش خورده تا براق گردد و کاربرد های این رشته میز، پاراوان ، کفپوش، و ... می باشد. 

د) خراطی چوب

 ساخت اشیاء تزیینی مدور و استوانه ای شکل چوبی را خراطی گویند. این هنر در استان پیشینه طولانی دارد و هنرمندان بسیاری در استان به آن اشتغال دارند. در این هنر بوسیله دستگاه خراطی محصولاتی نظیر عصا، وردنه، شانه چوبی، پایه آباژور، قلیان، ظروف، قاشق و ... می سازند.

 ه) کوب بافی

 بافت رشته های حاصله از الیاف سلولوزی (گیاهی) مانند نی های گاله و واش را که به کمک دست و ابزار ساده دستی که طی آن محصولات مختلفی نظیر زیرانداز، سفره حصیری، انواع سبد، ظروف و ... تولید می گردد می گویند. این هنر در مناطق مرکزی و غربی استان رواج بیشتری دارد. 

و) احجام چوبی سنتی 

ساخت تندیس و حجم های تزئینی و مجسمه های زیبا از چوب می باشد. هنرمندان استان با استفاده از ذوق و هنر خلاقیت خاص خود، مجسمه ها و تندیس های چوبی زیبایی را با استفاده از چوب درختان منطقه می آفرینند.

7. صنایع دستی دریایی 

این هنر با استفاده از انواع صدف، گوش ماهی، ستاره دریایی، استخوان ماهی و ... و الحاق آنها با چوب با ابتکار هنرمندان، احجام، تابلو یا زیور آلات زیبایی که بیشتر جنبه تزئینی دارد، تولید می گردد در استان مازندران در سالهای اخیر تابلوهایی تلفیقی از منبت چوب و محصولات دریایی تولید می گردد که ا در طرح های سیمرغ، طاووس، پرنده و طبیعت و ... می باشد.